استفاده از شبکه های اجتماعی در امور دیپلماتیک یکی از رایج ترین عرصه های پیوند دیپلماسی و فناوری است که به نام دیپلماسی دیجیتال شناخته می شود. هدف از مقاله حاضر مطالعه تطبیقی دیپلماسی دیجیتال آمریکا و بریتانیا (حافظان نظم لیبرال) و چین و روسیه (تجدیدنظرطلب) و دست یابی به نقاط اشتراک و افتراق آن هاست. چارچوب نظری حاکم بر این پژوهش، سازه انگاری است و از روش تحلیل مضمون برای تجزیه و تحلیل داده ها استفاده شده است. این پژوهش، از نظر جهت گیری کاربردی و از نظر ماهیت، توصیفی است. جامعه تحقیق، مجموعه اسناد منتشر شده مرتبط با دیپلماسی دیجیتال کشورهای مورد مطالعه است. نمونه تحقیق، متشکل از 20 مقاله علمی-پژوهشی، 5 مقاله اینترنتی، 2 سند دولتی و 1 مصاحبه منتشرشده از سال 2010 تا 2021 است که به صورت هدفمند انتخاب شده اند. نتایج حاصل نشان می دهد مقابله با هژمونی آمریکا، ایجاد تمایز شناختی با غرب، نمایش هویت مستقل از غرب و اقتدارگرایی دیجیتال، چهار مولفه هویتی مشترک دیپلماسی دیجیتال چین و روسیه هستند. در حالی که آمریکا و بریتانیا به دنبال ترویج گفتمان آزادی اینترنت و ارزش های ادعایی لیبرال هستند. هر چهار کشور دارای کارگزاران تکنوفیل (دوست دار فناوری) بوده و از دیپلماسی دیجیتال برای ترویج گفتمان خود، تضعیف رقبا و مدیریت فضای اطلاعاتی استفاده می کنند. چین، بریتانیا و آمریکا دارای ساختار مناسب برای پذیرش و به کارگیری فناوری هستند.

با شیوع کووید-19 روابط دیپلماتیک دولت ها به چالش کشیده شد، اما با استفاده از این وضعیت دولت امریکا درصدد بهره برداری از دیپلماسی دیجیتال علیه چین برای ساخت روایت های راهبردی، و بیان هویت و تصاویر خود و دیگری در نظام بین الملل برآمده است. در این پژوهش تلاش شد تا به پرسش های زیر پاسخ داده شود: 1. چگونه وزارت خارجه امریکا در پی اوج گیری بحران جهانی پاندمی کووید-19 با ساخت روایت های راهبردی، اهداف و سیاست های خود را در نظام بین الملل علیه چین بیان می کند؟ 2. دلایل مهم این نهاد دولتی امریکا برای تولید و رواج این روایت ها چیست؟ در فرضیه پژوهشی استدلال می شود که افزایش محبوبیت رسانه های اجتماعی در جهان در دوران پاندمی کووید-19 به افزایش اهمیت دیپلماسی دیجیتالی به عنوان ابزار سیاست خارجی امریکا برای تولید روایت های راهبردی در تقابل با چین منجر شده است. با استفاده از روش تحلیل محتوای کیفی، معانی پنهان محتوای سه رسانه اجتماعی توییتر، اینستاگرام و یوتیوب وزارت خارجه امریکا نشان داده می شود. برجسته سازی دو روایت راهبردی را می توان نام برد: رفتار درست امریکا در سیاست خارجی و داخلی، و رفتار نادرست چین در سیاست خارجی و داخلی. در روایت راهبردی رفتار درست امریکا در سیاست خارجی و داخلی، دو ژانر (منجی جهان در همه گیری کووید-19، مقابله کننده با سیاست های نادرست چین به عنوان تهدیدکننده امنیت) نشان داده شد. در عین حال در روایت راهبردی رفتار نادرست چین در سیاست خارجی و داخلی هم دو ژانر دیگر (دولت غیرشفاف و بی مسیولیت در قبال کووید-19، اقتدارگرا در داخل و تهاجمی در خارج) مشخص شد.

مقوله دیپلماسی که با قدمتی به بلندی تاریخ همواره بر دو عنصر اطلاعات و ارتباطات استوار بوده است، بیش از سایر حوزه های اجتماعی در معرض تاثیرپذیری از مشخصه های عصر ارتباطات است. از این رو هدف پژوهش حاضر طراحی الگوی توسعه دیپلماسی ورزشی دیجیتال در کشور بود. این پژوهش از نظر هدف جزء تحقیقات کاربردی و از نظر شیوه اجرا ترکیبی از تحقیق کیفی و کمی (آمیخته) بود. جامعه آماری این پژوهش با توجه به نوع تحقیق در که در مورد دیپلماسی ورزشی است، شامل کلیه صاحب نظران و کارشناسان در حوزه دیپلماسی ورزشی و روابط بین الملل؛ اعضای هیات علمی مدیریت ورزشی در کشور؛ مسئولان روابط بین الملل فدراسیون ها بود. روش تجزیه و تحلیل داده ها در بخش کیفی با استفاده از نظریه داده بنیاد و رویکرد گلیزر و در بخش کمی برای تائید مدل مفهومی برخواسته از نظریه داده بنیاد از مدل-یابی معادلات ساختاری با استفاده از نرم افزار اسمارت پی.ال.اس استفاده شد. یافته ها نشان داد که در مجموع 6 عامل برای توسعه دیپلماسی ورزشی دیجیتال در کشور وجود دارد که شامل "نیازسازی"، "ظرفیت سازی"، "ساختارسازی"، "برندسازی"، "برنامه ریزی" و "سیاست های توسعه ای" بود. همچنین نتایج مدلسازی معادلات ساختاری حاکی از برازش مدل تحقیق داد و تمامی مسیرها مثبت و معنادار بودند. در یک نتیجه گیری کلی باید اذعان داشتکه برای توسعه هرچه بیشتر دیپلماسی ورزشی دیجیتال، باید ساختارهای اجرایی در برنامه توسعه ابزار دیجیتال ایجاد و سیاست گذاری هایی شود در این زمینه، تا زمینه نیاز افراد به این شاخه از دیپلماسی ورزشی نیز جذب شود.

این پژوهش سعی دارد که با بررسی دیپلماسی دیجیتال چین در کشورهای عربستان سعودی  و امارات متحده عربی، با روشی که در زمره تحقیقات کتابخانه ای قرار دارد، به این سؤال پاسخ دهد که دیپلماسی دیجیتال چین در قبال کشورهای عربستان سعودی و امارات متحده عربی، چه تأثیری بر روند گسترش روابط این کشور با عربستان و امارات داشته است. یافته ها نشان می دهد که با شروع تمرکز چین بر روی روابطی گسترده­تر با دولت­های خاورمیانه به­منظور بهره برداری از فرصت های سرمایه گذاری و منابع عظیم منطقه و درک این مطلب از سوی چین برای ارائه تصویری مثبت و صلح طلب از خود با استفاده از دیپلماسی دیجیتال جهت گسترش نفوذ خود در این منطقه، روابط چین با کشورهای مذکور گسترش چشم­گیری داشته و این روابط علی رغم سنگ اندازی های غرب و ایالات متحده رو به پیشرفت بوده است. روش تحقیق کتابخانه­ای و چارچوب نظری آن استفاده از نظریه قدرت نرم جوزف نای است.

عصر اطلاعات با مولفه هایی چون رشد معجزه آسای فناوری اطلاعات و ارتباطات، زمینه ساز تحول در همه جنبه های حیات بشری گردیده است. در این میان، مقوله دیپلماسی که با قدمتی به بلندی تاریخ همواره بر دو عنصر اطلاعات و ارتباطات استوار بوده است، بیش از سایر حوزه های اجتماعی در معرض تاثیرپذیری از مشخصه های عصر ارتباطات است. اتصال دورترین دولت ها به یکدیگر از طریق شبکه های الکترونیکی، تسهیل ورود بازیگران جدید به عرصه روابط بین الملل، چرخش آزاد اطلاعات، حاکمیت بر فضای اینترنت و ... حاکی از روندی است که محتوا و شکل دیپلماسی را متحول و نیازمند بازتعریف و تغییرات ساختاری نموده و اشکال نوینی چون دیپلماسی دیجیتال را با توجه به نقش آن در مناسبات میان دولت ها و سازمان های بین المللی تبدیل به مساله ای پراهمیت نموده است.دیپلماسی دیجیتال در یک تعریف کلی به معنی حل مشکلات سیاست خارجی از طریق استفاده از فضای مجازی است و ضمن توجه ویژه به بعد فنی پیشرفت های ارتباطی و نقش رسانه را در خدمت دیپلماسی می بیند. نوشتار حاضر به اثبات این مدعا می پردازد که فضای مجازی در حال تغییر چارچوب های دیپلماسی و سیاست بین الملل است. برای این منظور ابتدا به ارائه شواهدی از این امر می پردازد که رسانه ها و شبکه های پرنفوذ بین المللی با به کارگیری امکانات گسترده فضای مجازی ضمن عملیاتی کردن اهداف سیاست خارجی خود در کشورهای غربی، به طور خاص در امریکا هستند. در گام بعدی استدلال می شود که این رسانه ها از یک سوی با به کارگیری چرخه رسانه ای کارآمد و اتخاذ دیدگاه تعاملی به جذب مخاطب فعال می پردازند و از سوی دیگر با بسیج افراد در شبکه های اجتماعی به همسو کردن اهداف و نمادین کردن آرمان های گروه ها و جماعت ها پرداخته و بر روند تحولات جهانی تاثیرگذار هستند. این چنین است که قابلیت رسانه های بین المللی و شبکه های اجتماعی در شکل دهی به تحولات و حرکات های اجتماعی فرهنگی توسط بسیاری از اصحاب سیاست درک شده و بخش مهمی از اولویت های دیپلماسی را تشکیل می دهد.

ایالات متحده آمریکا همواره در سیاست خارجی خود در قبال جمهوری اسلامی ایران از ابزار دیپلماسی عمومی به صورت «راهبردی» استفاده کرده است اما به دلایلی ازجمله نداشتن رابطه دیپلماتیک سنتی با ایران و لزوم داشتن ابزاری برای مدیریت افکار عمومی و جمع آوری اطلاعات از داخل ایران، در سال های ریاست جمهوری باراک اوباما توجه ویژه ای به «دیپلماسی دیجیتال» و «شبکه های اجتماعی» ایجاد شد. استفاده از دیپلماسی دیجیتال و به طور خاص دیپلماسی توئیتر ی (توئیپلماسی) به عنوان ابزاری کارآمد برای سیاست خارجی آمریکا در دوره ریاست جمهوری باراک اوباما و وزارت خارجه هیلاری کلینتون شدت گرفت و به نقش آفرینی مؤثر در انتخابات ریاست جمهوری سال 1388 در ایران با استفاده از توئیتر، فیس بوک و یوتیوب و بعدازآن منجر شد. ازاین رو، سؤال اصلی پژوهش حاضر این است که چگونه وزارت خارجه آمریکا از دیپلماسی دیجیتال برای تأثیرگذاری بر ایران در دوران ریاست جمهوری اوباما بهره برده است؟ در پاسخ با استفاده از روش تبیینی، این فرضیه بررسی می گردد که وزارت خارجه آمریکا در چارچوب دیپلماسی دیجیتال با استفاده از توئیتر و ظرفیت های آن برای به خیابان کشاندن و سازمان دهی معترضین به نتیجه انتخابات، جمع آوری اطلاعات از داخل ایران و انتشار تحلیل های هدفمند و اشاعه ایران هراسی در مقیاس جهانی به مدیریت جنگ نرم علیه جمهوری اسلامی ایران پرداخته است.

هدف این پژوهش تبیین نقش دیپلماسی دیجیتال به عنوان ابزار قدرت سازی دولت ها است. رویکرد ترکیبی،  ارائه مدل محقق ساخته با نگاه قدرت سازی رسانه های نوین و تدوین راهبرد این پژوهش را متمایز از غیر می کند مضاف براینکه محقق به انجام کامل تحقیق از طریق مجازی وفادار بوده است. از تکنیک دلفی برای شناسایی شاخص ها و از تکنیک دیمتل برای مدلسازی استفاده گردید. برای آزمون مدل اکتشافی و تحلیل میزان اثرات متقابل متغیرها از تکنیک حداقل مربعات جزئی استفاده شد. جمع آوری اطلاعات، تلفیقی از روش های اسنادی، میدانی و ابزار اندازه گیری پرسش نامه ساختارمند و در قالب طیف لیکرت و پرسشنامه آنلاین می باشد. جامعه آماری متشکل از دیپلمات ها، خبرنگاران و اساتید علوم سیاسی و ارتباطات، با حجم نمونه 15 نفر در بخش کیفی و 60 نفر در بخش کمی است که با نمونه گیری گلوله برفی مجازی انتخاب شدند. یافته ها نشان داد نقش رسانه های نوین، میانجی گری کامل انتقال قدرت به دیپلماسی است و این رسانه ها با ارتباط برخط میان کاربران، ارتباط سازی و شبکه سازی کرده و با کنشگری، تصویرسازی، عملیات روانی، روایت مطلوب خود را تولید و با جهت دهی و جریان سازی، موجب تقویت همگرایی کاربران شده و در نهایت با ایجاد حس تعلق موجب هویت سازی گردیده و برای دستگاه دیپلماسی فرصت سازی می کند.

مقاله حاضر به بررسی تطبیقی مواضع احزاب جمهوری­ خواه و دموکرات آمریکا در قبال برجام در بستر توئیتر می پردازد. اهمیت این موضوع از یکسو به برجام، به عنوان توافقی بین ­المللی و از سوی دیگر به جایگاه دیپلماسی عمومی و نقش توئیتر بازمی­ گردد. هدف از نگارش این مقاله، فهم تفصیلی تأثیر رویکردهای حزبی بر موضع­ گیری در حوزه سیاست خارجی آمریکا در قبال ایران با محوریت برجام است. برای دستیابی به این هدف، توئیت­ های 9 عضو برجسته از دو حزب جمهوری خواه و دموکرات که فعالیت توئیتری جدی دارند، از ابتدای ژانویه 2015 میلادی تا انتهای دسامبر 2019 میلادی پیرامون برجام با روش تحلیل مضمون مطالعه شدند. سپس مضامین استخراج­ شده از این توئیت ها در قالب سه نوع مضمون پایه، سازمان­ دهنده و فراگیر دسته ­بندی شدند. آنچه به عنوان یافته پژوهش می­توان به آن اشاره کرد، شباهت دو حزب مذکور در سیاست­ های کلان در خصوص ایران و تفاوت آن­ها در موافقت یا مخالفت با برجام به عنوان تاکتیک حزب دموکرات است. بر همین اساس نیز نمی ­توان برجام را به عنوان توافقی بلندمدت به رسمیت شناخت و لازم است تصمیم­ گیران حوزه سیاست خارجی در ایران پیشبرد این حوزه را منوط به برجام نکرده و به سایر گزینه ­ها نیز بیندیشند. در نهایت به نظر می رسد که استفاده از توییتر نقش مهمی در تلاش اعضای هر دو حزب سیاسی اصلی ایالات متحده برای ارتباط با مخاطبان خود در خصوص برجام داشته است.

دیپلماسی عمومی جدید برنامه های دولت محوری است که هدفش اطلاع رسانی یا تاثیرگذاری بر افکار عمومی کشورهاست. دراین باره کشورهای قدرتمند با اشاعه و ترویج ایدئولوژی، ارزش و هنجارهای خود درصدد صدور پیام و فرهنگ خویش و هم چنین کسب برتری بوده اند. این بستر با همکاری رسانه ها شکل می گیرد. بر این اساس کشورهای قدرتمند نفوذ خود را مدیون رسانه های بین المللی هستند که در پوشش اطلاع رسانی به تامین منافع کشور و پیش برد سیاست خارجی از رهگذر تبلیغات سیاسی، اطلاع رسانی و شکل دهی به افکار عمومی می پردازند. این نوشتار به روش توصیفی- تحلیلی درصدد پاسخ به این پرسش است که کارکرد، جایگاه و عملکرد دیپلماسی عمومی در بستر افزایش قدرت دیپلماسی رسانه ای چگونه ارزیابی می شود؟ به نظر می رسد الگوی ارتباط دیپلماسی عمومی، به لحاظ هدف، ابزار، متدولوژی و دوره زمانی بستر نفوذ رسانه ها بر ساختارهای مدل دیپلماسی و سیاست خارجی را فراهم کرده است. نویسندگان این مقاله بر این باور هستند که دیپلماسی رسانه مهم ترین بخش دیپلماسی عمومی جدید محسوب می شود و استراتژی ضروری و محوری برای قرن 21 است. همچنین پژوهش حاضر به این مساله نیز می پردازد که رسانه ها با تاثیر بر افکار عمومی در فرآیند تصمیم گیری سیاست خارجی نیز اثرگذار هستند.